PROPOSTAS EN MATERIA MIGRATORIA E ASILO

DOCUMENTO PROPOSTAS

Rede Acolle é unha Federación formada por 20 organizacións da sociedade civil de diferentes territorios do Estado español que desde 1991 traballamos na defensa e promoción dos dereitos das persoas migrantes e refuxiadas, e contribuímos á inclusión e participación das persoas, promovendo a igualdade de oportunidades e a integración socio laboral.

A nosa entidade ten unha longa traxectoria de traballo en intervención e acompañamento social. Actualmente, a Rede está enfocada no traballo coas persoas migrantes e refuxiadas, dando unha importancia especial á sociedade de acollida, e a un enfoque de traballo a favor dunha migración digna, protexida, segura e regular.

Este traballo directo coas persoas migrantes e refuxiadas fainos ser moi conscientes das múltiples dificultades ás que se teñen que enfrontar ao longo de todo o proceso migratorio. Isto fainos á súa vez, apelar propostas desde a propia realidade das persoas migrantes e refuxiadas para superar dificultades e lograr o pleno exercicio dos seus dereitos.

Por iso, queremos facer chegar as nosas propostas en materia migratoria e asilo, tema central tanto na política interior como exterior do Estado español.

As nosas propostas teñen como alicerce fundamental os tratados e convencións do dereito Internacional dos Dereitos Humanos, que son de obrigado cumprimento para os Estados, e que están por encima de calquera ideoloxía política.

Desta forma, consideramos imprescindibles, que todas políticas migratorias partan da premisa irrenunciable de que todas as persoas migrantes deben ser recoñecidas e tratadas con respecto e dignidade como titulares de dereitos en condicións de igualdade independentemente do seu status migratorio. Así, os Estados teñen a obrigación de respectar, protexer e garantir a estas persoas en todas as etapas do proceso migratorio.

Para cumprir con isto, e aproveitar ao máximo a oportunidade que nos brindan as migracións, as nosas propostas recollen e aterran á realidade no Estado español as obrigacións e compromisos internacionais dos Tratados Internacionais de Dereitos Humanos, os Pactos Mundiais de Migración e de Refuxio, así como a Axenda 2035 proposta polo Relator Especial de Nacións Unidas para os dereitos das persoas migrantes para a implementación dos devanditos Pactos no marco dos Tratados Internacionais de dereitos humanos.

Neste documento recollemos as nosas propostas sobre:

• Política migratoria e de gobernanza das fronteiras.
• Sistema de protección internacional e acollida.
• Diversidade cultural, igualdade de trato e non discriminación.
• Dereitos económicos, sociais e culturais.
• Menores estranxeiros non acompañados.

1. POLÍTICA MIGRATORIA E DE GOBERNANZA DAS FRONTEIRAS

As actuais políticas centradas en previr as chegadas e externalizar o control migratorio a países fóra das fronteiras da UE, unidas á imposibilidade de chegar a través de rutas seguras ou de visados humanitarios condénalles a realizar unha viaxe perigosísimo que está a custar a vida a miles de persoas, e asistimos cada vez con máis frecuencia como o peche de rutas implica o abrir outras máis perigosas que as anteriores.

Como sinala o Relator especial de Nacións Unidas para os dereitos das persoas migrantes “a migración en si mesma é parte natural da existencia humana; non é un delito nin un problema e ten posibilidades de ser unha solución. En consecuencia, a gobernanza da migración non é unha cuestión de pechar fronteiras e evitar a entrada das persoas, se non de regular a mobilidade abrindo canles de migración accesibles, regulares, seguros, alcanzables e promovendo e celebrando a diversidade”.

“A imposición de limitacións á mobilidade é parte do problema, non da solución. A única solución é adoptar políticas migratorias ben xestionadas que faciliten a mobilidade das persoas migrantes e proporcionen aos Estados os controis de fronteiras que necesitan”.

Propostas:

Un cambio no enfoque e a orientación da política en materia de inmigración e para que se cren vías seguras adoptando medidas como:

• Aumentar considerablemente os visados humanitarios e de reasentamento que permitan chegar ás persoas refuxiadas de forma segura.
• Chegar a acordos bilaterais e multilaterais de facilitación e liberalización dos visados, para, por exemplo, visitas, traballo, procura de emprego, reagrupación familiar, reasentamento de refuxiados, actividades humanitarias, estudos, pasantías, xubilación e outros propósitos.
• Facilitar a mobilidade por motivos laborais en todos os niveis de cualificación aumentando os visados e permisos de traballo outorgados. Prever mecanismos de migración circular que se adapten ao contexto nacional.
• Asegurar o acceso ao procedemento de asilo a todas as persoas que accedan a territorio nacional con independencia do país da súa nacionalidade. Non deben existir listas de “países de orixe seguros” en aplicación do dereito de asilo xa que facilitan a devolución de solicitantes de asilo a aqueles países que se atopen nestas listas e polos que transitasen antes a súa chegada á Unión Europea, con independencia da súa situación individual.

Adoptar todas as medidas necesarias para garantir o cumprimento do principio de non devolución por parte do Estado español, especificamente:

• Retirar o recurso presentado contra a Sentenza do TEDH onde era condenado polas denominadas “expulsións en quente”, reafirmando esta Sentenza e modificando a lexislación española para abolir esta práctica.
• Modificar ou deixar sen efecto o acordo con Marrocos que permite a devolución de persoas a este país en condicións que non respectan o Principio de non devolución.
• Deixar sen efecto da disposición final primeira do réxime especial de Ceuta e Melilla que permite realizar devolucións sumarias nestes territorios e a disposición adicional décima da Lei Orgánica 4/2000 de 11 xaneiro, sobre dereitos e liberdades dos estranxeiros en España e a súa integración social e posibilitar que todas aquelas persoas que chegan a territorio español teñan dereito a un procedemento administrativo con todas as garantías antes de procederse á súa expulsión ou a súa devolución.
• Definir unha política e un protocolo de actuación claro ante as embarcacións que se atopan en perigo en alta mar, fortalecendo o multilateralismo e acorde co Dereito Internacional dos Dereitos Humanos segundo o cal unha embarcación se atopa en alta mar, fóra da xurisdición dos estados ribeiregos, os estados teñen a obrigación de “prestar auxilio a calquera persoa que se ache en perigo, independentemente da nacionalidade ou status desas persoas ou as circunstancias en que foron atopadas“.
• Poñer fin aos acordos de externalización do control migratorio fóra das fronteiras como é o caso do acordo do estado español con Marrocos e apostar por políticas que permitan o acollemento destas persoas nos países europeos.
• Acabar coa práctica da detención e internamento en CIES e a aplicar medidas cautelares que non impliquen restricións do dereito á liberdade, dereito fundamental consagrado na constitución española. O Comité para a Eliminación da Discriminación Racial e diferentes órganos dos Tratados, lembraron ao estado español que, aínda que os CIEs non forman parte do sistema penal español, o ingreso nos mesmos supón unha privación efectiva de liberdade. Os CIEs deben ser pechados, lonxe de facilitar a xestión ordenada das migracións criminalizan á persoa migrante que unicamente comete unha falta administrativa.

2. SISTEMA DE PROTECCIÓN INTERNACIONAL E ACOLLIDA

O Defensor do Pobo, no seu informe 2018, sinala entre as súas principais preocupacións “as máis de 78.000 solicitudes de protección internacional que se atopaban pendentes de resolver na Oficina de Asilo e Refuxio da Dirección Xeral de Política Interior, que depende da Subsecretaría do Ministerio do Interior” e “a xestión da acollida dos solicitantes de protección internacional, competencia da Secretaría de Estado de Migracións, dependente do Ministerio de Traballo, Migracións e Seguridade Social”.

Unha das principais causas das graves deficiencias do sistema de protección internacional e acollida en todas as súas fases, é a falta do Regulamento de desenvolvemento da lei 12/2009 que dea cumprimento á obrigación do estado español de transpoñer a Directiva 2013/32/UE do Parlamento Europeo e do Consello, de 26 de xuño de 2013, sobre procedementos comúns para a concesión ou a retirada da protección internacional, así como a Directiva 2013/33/UE da mesma data pola que se aproban normas para a acollida dos solicitantes de protección internacional, as cales tiñan que estar transpostas antes de xullo de 2015.

A inexistencia do desenvolvemento regulamentario xera unha grave situación de inseguridade xurídica ás persoas solicitantes de asilo xa que dá lugar á arbitrariedade e dispersión de criterios e procedementos tanto no acceso á solicitude de asilo como na formalización do procedemento, a instrución do mesmo e mesmo na fase de acollida.

Ademais, o sistema de acollida e integración para as persoas solicitantes é un sistema burocratizado, inflexible e obsoleto que non cumpre cos estándares internacionais de dereitos humanos e non protexe nin garante os dereitos destas persoas.

Propostas:

Ditar o regulamento de desenvolvemento da lei 12/2009 de asilo que garanta os dereitos adquiridos pola normativa comunitaria.

Incrementar o número de persoal funcionario dedicado á área de protección internacional e ampliar a súa formación para que conte cos coñecementos e capacidades necesarias para realizar as súas funcións específicas e poder dar unha resposta adecuada e nun período de tempo non superior a seis meses ás solicitudes presentadas en territorio español. É primordial acabar co atasco das solicitudes de asilo.

Establecer un procedemento de determinación do estatuto de refuxiado áxil, eficaz e eficiente, que asegure o principio de igualdade e non discriminación e a protección e garantías dos dereitos de todas as persoas que solicitan protección internacional, especificamente:

• Permitir a cita telefónica e informar ao solicitante do seu dereito a pedir letrado de oficio e intérprete ao outorgar a cita a fin de que este pronúnciese sobre estes dereitos.
• Informar da posibilidade de recoller o xustificante da súa petición de cita na propia Comisaría, coa finalidade de que poida acreditar a súa condición ante potenciais detencións e expulsións, se está en situación irregular en España.
• Asegurar desde o primeiro momento a información sobre os seus dereitos e a asistencia letrada e intérprete de calidade. Garantir espazos para que a entrevista realícese en áreas que permitan respectar o principio de confidencialidade.

Modificar o modelo do sistema de acollida para respectar, protexer e garantir os dereitos das persoas solicitantes de asilo, especificamente: ou Os poderes públicos deben asumir as súas obrigacións de facer efectivos os dereitos das persoas solicitantes de protección internacional e delegar nas organizacións non gobernamentais só aqueles aspectos para os que as organizacións están especializadas como é o apoio psicosocial, o acompañamento, o traballo comunitario ou a orientación xurídica. Con todo, a administración debe, entre outras cousas, garantir o dereito a unha vivenda digna e facilitar a homologación de títulos que posibilite a inserción laboral tendo en conta as súas cualificaciones.

Modificar o Manual de xestión para flexibilizar o sistema de acollida permitindo unha maior fluidez entre fases, en función das necesidades individuais e familiares das persoas acollidas, así como maior mobilidade entre provincias en función das oportunidades laborais.

3. DIVERSIDADE CULTURAL, IGUALDADE DE TRATO E NON DISCRIMINACIÓN.

No Estado español carecemos dunha lei integral que contemple todas as formas de discriminación, e tan só contamos con normativa específica no caso da discriminación por motivo étnico e en materia de prohibición de discriminación no ámbito do emprego. Igualmente, aínda que contamos cunha Estratexia Integral contra o racismo, a discriminación racial, a xenofobia e outras formas conexas de intolerancia e un Consello para a eliminación da discriminación racial, ambos os instrumentos son pouco eficaces e faise necesario un novo impulso na construción de convivencia e cohesión social.

Preocúpannos especialmente as detencións por perfil racial, as múltiples discriminacións que sofren as persoas migrantes no seu día a día e a falta dun discurso público positivo que impacte de maneira determinante na percepción, recepción e interacción social e contribúa á construción dunha sociedade intercultural. Faise necesario construír un discurso público positivo baseado na realidade dos fluxos migratorios, con datos reais, destacando a contribución positiva das migracións á sociedade de acollida, favorecendo así unha visión afastada do alarmismo, a criminalización, a estigmatización, así como pór en perigo a cohesión social.

Tamén pomos o foco na necesidade de incorporar a diversidade cultural nos procesos de protección internacional xa que inflúe especialmente naquelas persoas que fuxiron dos seus países debido á súa orientación afectivo-sexual ou á súa identidade de xénero e que cando chegan ao Estado español enfróntanse novamente a situacións de discriminación, abusos e violencia.

Propostas:

• Aprobar unha lei integral en materia de discriminación que permita contemplar todas as formas de discriminación e que garanta unha mellor defensa e a loita contra a discriminación.
• Reformar o actual Consello para a eliminación da discriminación racial a fin de que pase a ser un órgano independente, con competencias propias e dotadas dun orzamento que lle permita desenvolver as súas competencias.
• Garantir o desenvolvemento dun plan de formación específico en materia de igualdade de trato, non discriminación, diversidade cultural e enfoque de defensa dos dereitos humanos, para todas as persoas traballadoras nas administracións públicas de todos os ámbitos estatais, autonómicos e locais.
• Ofrecer unha atención e asistencia integral ás vítimas de Discriminación e que se garanta que unha persoa en situación de irregularidade administrativa poida ser atendida polos servizos de forzas e seguridade do Estado sen medo a poder serlle iniciado un expediente de expulsión.
• Verbo dos delitos de odio, mellorar a estatística que nos permita ter unha imaxe fiel da dimensión do fenómeno.
• Humanizar o discurso público actual sobre as migracións, con rostro humano, posto que se fala dunha realidade conformada por persoas. Promover un discurso público con base empírica utilizando datos reais, contextualizados e non terxiversados sobre a realidade migratoria internacional e de todas as etapas da migración para transformar as percepcións da migración. A contextualización dos procesos contribúe a un discurso afastado do alarmismo, a estigmatización e a criminalización.
• Adoptar as medidas necesarias para garantir a igualdade social das persoas migrantes e refuxiadas LGTBI na sociedade, por exemplo, desenvolvendo directrices e actividades de formación e sensibilización para traballadores/as dos centros e residentes sobre sobre en relación ás persoas LGTBI; apoiando o desenvolvemento de asociacións con organizacións e redes LGBTI nacionais e internacionais e coas persoas LGBTI das comunidades de refuxiados e de acollida; garantindo a igualdade de trato e non discriminación en todo o procedemento de protección internacional.

4. DEREITOS ECONÓMICOS, SOCIAIS E CULTURAIS

O Comité de dereitos económicos, sociais e culturais de Nacións Unidas, nos seus sexto informes ao Estado español mostra a súa preocupación polas dificultades ás que se enfrontan as persoas migrantes, solicitantes de asilo e refuxiados en canto ao goce destes dereitos e insta o Estado español a que “adopte medidas concretas para favorecer a integración social das persoas migrantes, solicitantes de asilo e refuxiados, a fin de asegurar o goce efectivo dos seus dereitos económicos, sociais e culturais, en particular o acceso ao emprego, a educación, a vivenda e a saúde”.

As persoas migrantes sofren discriminacións que obstaculizan o acceso aos dereitos económicos, sociais e culturais, de forma que, aínda que as persoas migrantes sofren os mesmos problemas que o resto da poboación, ademais ten un agravante nas dificultades pola discriminación existente.

DEREITO Á SAÚDE

A aprobación do Real Decreto-Lei 7/2018 (RDL) foi un paso importante pero insuficiente cara ao cumprimento da recomendación do Comité, pero segue tendo importantes gretas que manteñen a exclusión dun gran número de persoas, en especial ás persoas migrantes en situación irregular. Ademais, non se adoptou un Regulamento do RDL 7/2018 que clarifique o contido de leste e garanta o dereito á atención sanitaria, de forma que en cada Comunidade Autónoma está a aplicarse de forma diferente e, na práctica, mantéñense as situacións de exclusión previas á aprobación do Real Decreto.

Propostas:

Eliminar as barreiras á exclusión, especificamente:

• Flexibilizar os medios de proba dos requisitos administrativos para que estes non constitúan barreiras insalvables. Particularmente, non supeditar a proba de que a persoa vive efectivamente en España exclusivamente ao empadroamento aceptando ou calquera medio de proba admitido en dereito como poden ser certificados de escolarización de menores ao seu cargo, recibos, documentos emitidos por organizacións sociais, etc.
• Recoñecer o dereito á atención sanitaria con cargo a fondos públicos ás persoas maiores (pais, nais, avós e avoas) que chegaron a España froito dun proceso legal de reagrupación familiar.
• Garantir en todo caso a atención con cargo a fondos públicos a mulleres embarazadas, menores de idade, solicitantes de asilo, vítimas de trata así como a atención en urxencias, sen esixir proba dun tempo mínimo de estancia no país.
• Derrogar os copagos do RDL 16/2012.

Asegurar o gasto público necesario para garantir un financiamento suficiente e finalista que reduza ao máximo as desigualdades.

Parar as privatizacións e recuperar o privatizado para garantir a dispoñibilidade, accesibilidade, asequibilidad, aceptabilidade e calidade dos servizos e atención de saúde.

DEREITO Á VIVENDA

O acceso a unha vivenda é un factor crave para reducir a exclusión social. Na actualidade a evolución do mercado da vivenda e a escaseza de vivendas de aluguer disparou enormemente os prezos chegándose a pedir contías desorbitadas ás que moitas familias non poden facer fronte. Ademais, existe unha falta de vivenda social e unhas medidas no ámbito público que son insuficientes e non se achegan ás necesidades das persoas, con requisitos de acceso a bolsas de aluguer públicas e aluguer social, idénticos aos do mercado libre.

As persoas migrantes sofren os mesmos problemas que o resto da poboación co agravante das dificultades para obter os avais para o aluguer e a discriminación no acceso tanto por parte dos propietarios como por parte das axencias inmobiliarias.

Propostas:

• Abordar un Plan Estratéxico que faga fronte á carencia crónica da vivenda social en España.
• Implantar medidas para mellorar a asequibilidade e accesibilidade da vivenda en aluguer modificando a Lei de Arrendamentos Urbanos para que os municipios poidan delimitar os prezos do aluguer no caso de que existan “áreas de mercado tensionado”.

5. MENORES ESTRANXEIROS NON ACOMPAÑADOS

Os menores estranxeiros non acompañados atópanse en situación de desprotección cun sistema de acollida e integración que non protexe nin garante os dereitos destas persoas. Desde os propios sistemas para a determinación da idade, até a situación dos centros de acollida nos que viven e a situación de desamparo na que quedan estes mozos unha vez que alcanzan a maioría de idade, fai necesario unha reforma de todo o sistema que cumpra cos estándares internacionais de dereitos humanos. Pór no centro o interese superior do menor debe estar presente en todas as actuacións, tanto se están sós como acompañados.

Propostas:

• Protexer aos nenos e nenas en postos fronteirizos e territorio. Garantir unha adecuada protección dos nenos e nenas en postos fronteirizos e territorio, evitando que sexan detidos, respectando o interese superior do menor. Establecer sistemas que garantan a determinación da idade de forma correcta aplicándose a doutrina do Tribunal Supremo nesta materia, de forma que impere o principio de protección de menores sobre a nacionalidade dos mesmos.
• Axustar as obrigacións administrativas e os requisitos de proba para a renovación dos cartóns de residencia, á realidade dos mozos que saen do sistema de protección.
• Modificar a Lei de estranxeiría para que o cartón de residencia autorícelles a traballar cando cumpran os 18 anos xa que moitos deles quedan en situación irregular ao non poder renovar a documentación por non poder demostrar os medios económicos que esixen.